نقد فیلم

کاغذ بی خط ـ ناصر تقوايی
* * *
پنج
کاغذ بی خط واريته نقش ها و بازی ها
شخصيت ها همگی علاوه بر نقش های واقعی(؟)، نقش های مجازی(؟) متعددی بر عهده دارند. برای مثال:
رويا
نقش های واقعی: همسر، مادر، دوست سوسن جون، دختر، شاگرد، مسافر، قصه گو
نقش های مجازی: مستخدم، ديو، بز زنگوله پا، سارق مسلح
جهانگير
نقش های واقعی: همسر، پدر، دوست و همکار، نقشه کش، قصاب
نقش های مجازی: سرور، گرگ خونخوار، مسافرکش
حال يا اين نقش ها را دوست دارند و با جان و دل آنها را بازی می کنند يا دوست ندارند ولی ناچارند آنها را بازی کنند. يعنی به آنها تحميل شده است. چه شنگول که می خواهد لباس مورد علاقه اش را بپوشد ولی با اقتضائات نقش واقعی اش به عنوان دختر دانش آموز تعارض دارد. چه جهانگير که مجبورست خلاف ميل باطنی اش و بنا بر اقتضائات نقشش به عنوان نقشه کش زندان بسازد. چه رويا که مجبورست عليرغم ميلش به نوشتن، بنا بر اقتضائات نقشش به عنوان کدبانوی خانه بشورد، بروبد و بسابد.
نقش ها، در سطح روايت آشکار اثر باقی نمی مانند بلکه بازتاب های گوناگونی پيدا می کنند. رويا، در نقش نويسنده، در طول فيلم، داستان فيلم را نيز می نويسد. در واقع فيلم نه به روايت نويسنده و کارگردان (شخصی در بيرون و حاکم بر اثر) بلکه به قلم و اراده شخصيت خود به رشته تحرير در می آيد و به تصويرکشيده می شود.
بدين ترتيب واژگونی نقش ها و شورش عليه غلبه تاريخی آنها به خوبی نمايش داده می شود.
اين زن روايت است که اين بار روايت می کند و نقش مرد را تعيين می کند. همچنانکه رويا به عنوان راوی بز زنگوله پا نيز نقش گرگ بد ذات را به مرد می دهد. چه او بپسندد چه نپسندد. و مگر جهانگير نقش رويا را به عنوان کدبانوی خانه به او تحميل نکرده است؟