نقد فیلم

The man who shot Liberty Valance (1962) John Ford

داستان مبارزه مرد قانون با تبهکاری است، در غرب وحشی که اسلحه حرف اول و آخر را می زند.

* * *
باز هم فيلمی قديمی که از تماشای آن لذت می بريد.

از نکات جالب در داستان فيلم يکی اينکه
با طرح روايت جايگزين برای روايت اصلی که
راوی داستان برای بار نخست تشريح می کند،
در صحت روايت شکک می اندازد و تماشاگر را با ترديد دست به گريبان می سازد که
آيا واقعاً تام، ليبرتی والانس را کشته است؟ يا
فقط اين را گفته تا رقيب در راهی که پيش گرفته، پا پس نکشد و بدين ترتيب،
زن محبوب وی آزرده نگردد؟

نکته ديگر اينکه اصحاب مطبوعات و ارباب قلم که
در ابتدای داستان شجاعانه سناتور مشهور را ملزم به پاسخگويی می شمارند،
پس از آگاهی يافتن بر ماوقع، مصلحت را بر بيان واقعيت ترجيح می دهند!

در واقع، آنان بجای اينکه افتخار دريغ شده از تام (يعنی کشتن والانس) را
اينک پس از ساليان و پس از مرگ وی، به نام وی ثبت کنند،
ترجيح می دهند اسطوره مرد قانون را حفظ کنند، حتی اگر واقعيت نداشته باشد!

که به نظرم دغدغه بسيار مهم و جدی است.
از سويی فکر می کنم پايبندی به واقعيت مهمترين اصل است که
به هيچ بهانه ای نبايد ناديده گرفته شود. اما از سوی ديگر
مصلحت هايی هم وجود دارد که اگر ناديده گرفته شوند، ای بسا خسران که به بار می آورند.

مثلاً در همين داستان واقعيت اين است که والانس،
تبهکاری که فقط زبان زور را می فهميد، عاقبت هم بدست تام،
مردی که به زبان اسلحه و راه حل های شخصی معتقد بود، کشته می شود، و
بدين ترتيب، مانع اصلی بر سر راه حاکميت قانون برداشته می شود.

اما اين افتخار نصيب مردی می شود که معتقد است
حاکميت قانون، تنها از طريق اعمال قانون ممکن و به صلاح است.
جالب اينکه وی نيز در نهايت به روش تام و از طريق اسلحه مسئله را حل می کند!
که می دانيم اين واقعيت ندارد.

حال چگونه نتيجه گيری کنيم؟
قانون به وسيله اسلحه و از طريق اعمال زور حاکم می شود؟ يا نمی شود؟

در اين داستان به درستی تحليل شده که
سير تحول اجتماعی ـ راه آهنی که خواه ناخواه از راه می رسد ـ راه خود را بازمی کند و
افراد و کنش های آنان، چندان در وقوع يا عدم وقوع آن نقشی ندارند، و
زور راه گشا نيست، بلکه تير خلاصی است بر پيکره محتضر دوره ای سپری شده.